تیراژ روزنامه های کشور به روایت دکه داران - وبلاگ عینک آفتابی مردانه

به گزارش وبلاگ عینک آفتابی مردانه، تیراژ مطبوعات کشورمان در مقایسه با جمعیت باسواد کشور و در مقایسه با تیراژ روزنامه های جهانی بسیار قابل تامل است؛ تصور کنید که مجموع تیراژ کل روزنامه های کشور رقمی زیر یک میلیون و 200 هزار نسخه است!

البته مشکل کاهش تیراژ روزنامه ها که اخیرا به دنبال مسائل کاغذ در سراشیبی تندی قرار گرفته، سال هاست به عنوان مساله ای اساسی به صورت علنی و غیرعلنی از سوی بسیاری از کارشناسان رسانه و فعالان این حوزه مطرح می گردد، اما مدیران مسوول روزنامه ها اغلب از اعلام تیراژ واقعی روزنامه شان به دلایل مختلفی پرهیز می نمایند یا ترجیح می دهند ارقامی را اعلام نمایند که به میزان یارانه شان لطمه ای وارد نکند، از سوی افکار عمومی قضاوت نشوند و به دنبال آن از تعداد آگهی هایشان کم نگردد.

حسین انتظامی سال 92 در نخستین روزهای حضورش در معاونت مطبوعاتی گفته بود که شتاب زیاد در صدور مجوز ممکن است حرکتی به سوی توسعه باشد اما اگر بدون توجه به زیرساخت ها باشد، یک حرکت ضد توسعه است. تعداد رسانه ها، نشانه توسعه یافتگی است، اما در این حوزه، نشانه های موثرتری مانند تیراژ یا مصرف کاغذ نیز وجود دارد .اگر مجموع تیراژ را به تعداد روز تقسیم کنیم، حدود یک میلیون و 200 هزار نسخه در روز می گردد و اگر دقیق تر نگاه کنیم، تیراژ روزنامه ها به صورت روزانه زیر یک میلیون است.

این صحبت های انتظامی مربوط به پنج سال پیش است و آن موقع هنوز شرایط اقتصادی روزنامه ها و بحران کاغذ به اندازه امروز نابسامان نگردیده بود. در یک سال گذشته بحران کاغذ آنقدر زیاد گردیده است که بسیاری از روزنامه ها تعطیل یا از تعداد صفحاتشان کم نموده اند. با این وجود پایین بودن تیراژ مطبوعات را صرفا نمی توان به مسائل اقتصادی مطبوعات مرتبط دانست و دلایل مهم دیگری نیز در این زمینه بسیار تاثیرگذارند. چراکه با وجود همین تیراژ کم روزنامه ها، آمار برگشتی اغلب مطبوعات بالاست و افزایش تیراژ بدون مشتری قطعا کار عاقلانه ای نیست.

بنابراین علاوه بر مسائل کاغذ و مسائل اقتصادی، فقدان اعتماد عمومی به رسانه های کشور، فراموش شدن فرهنگ روزنامه خوانی، سیستم ضعیف توزیع، محدودیت در انتشار برخی اخبار و گزارش ها، هم زبان نبودن با جامعه، حضور پُررنگ مسئولان در تیترهای نخست و گزارش های اصلی و ... را هم از مهمترین عوامل پایین بودن تیراژ مطبوعات کشور می توان برشمرد؛ موضوعی که در قبال خبرگزاری ها و میزان مراجعه مردمی به آن ها هم می توان سنجید.

در همن راستا چندی پیش در تماس با مدیران مسوول برخی از روزنامه ها همچون شرق، آرمان امروز، دنیای اقتصاد، آفتاب یزد، جوان، گل، سیاست روز و بانی فیلم از آنها درباره تیراژ واقعی روزنامه شان و درصد روزنامه های برگشتی پرسیدیم که از این میان برخی پاسخگو بوده اند و برخی ترجیح دادند که این رقم را اعلام ننمایند.

به همین منظور خبرنگار وبلاگ عینک آفتابی مردانه با آنالیز 18 کیوسک روزنامه فروشی در محله های مختلف تهران، وضعیت عرضه 20 روزنامه ابتکار، شرق، آرمان امروز، دنیای اقتصاد، آفتاب یزد، جوان، جام جم، ایران،خراسان، اعتماد، سازندگی، جمهوری اسلامی، قانون، کیهان، بانی فیلم، خبر ورزشی، گل، وطن امروز، ایران ورزشی و همشهری را بله عنوان روزنامه هایی که در دکه های روزنامه فروشی قابل تهیه هستند، محاسبه نموده است.

بر اساس فرمول پیشنهادی حسین انتظامی، تهران حدود 1400 کیوسک مطبوعاتی دارد. بعضی از این دکه ها به دلیل موقعیت جغرافیایی یا قدمت، پر مشتری اند و برخی دیگر کم مشتری. دو دکه به صورت تصادفی انتخاب می شوند، مشروط به آن که یکی از آنها جزو دسته اول (پرمشتری) و دیگری به دسته دوم (کم مشتری) تعلق داشته باشد و تیراژ تحویلی روزنامه یا مجله مورد نظر از صاحب دکه استعلام و سپس معدل گرفته گردد و عدد حاصل در 1400 ضرب گردد. به این طریق حدود تیراژ یک روزنامه در تهران به دست می آید. از آنجا که معمولا تیراژ روزنامه ها در تهران مساوی تیراژ غیرتهرانی آنهاست، با دو برابر کردن تیراژ تهران می توان تیراژ کل آن نشریه را حدس زد. (هر چند استثنائاتی مثل جام جم و همشهری وجود دارند که نسبت توزیع در شهرستان ها در مقایسه با تهران، در زمانی که انتظامی در آنها مسئولیت داشته به ترتیب یک سوم و دو سوم بوده است.)

در جدول زیر می توانید آمار به دست آماده را مشاهده کنید:

در این میان تنها پایین بودن عدد عرضه ها باعث نگرانی نیست، بلکه بالا بودن آمار برگشتی ها نیز از دیگر مسائل بسیار مهم سال های اخیر مطبوعات به حساب می آید. به گفته بسیاری از دکه داران به غیر از تعداد محدودی از روزنامه های شناخته شد، سایر روزنامه ها فروش بسیار کمی دارند و حتی گاهی نسخه ها کاملا دست نخورده بازمی گردند. در توزیع روزنامه های شناخته گردیده در محله های مختلف تهران تفاوت هایی وجود دارد؛ در برخی محله ها روزنامه های اصولاگرا نسبت به روزنامه های جناح مخالف فروش بیشتری دارند و در برخی محله ها این نسبت برعکس است.

البته آمار برگشتی روزنامه ها بعضا با ترفندهایی از سوی توزیع نمایندگان یا روزنامه ها برطرف و رجوع می گردد تا تعداد برگشتی ها در آماری که باید به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه گردد، متعادل باشد. برخی از روزنامه ها تمام نسخه های برگشتی ها را از دکه داران دریافت نمی نمایند؛ به عنوان مثال از 5 نسخه برگشتی، تنها 2 نسخه را دریافت می نمایند و سه نسخه باقی مانده را نزد دکه دار می گذارند. این معامله دو سر سود است؛ هم آمار برگشتی روزنامه پایین می آید و هم اینکه دکه دار علاوه بر اینکه پول فروش آن سه نسخه را دریافت می نماید، پول فروش این نسخه ها به خریداران کاغذ بازیافتی را هم در جیب می گذارد.

مجموعه تیراژ این 20 روزنامه، 508 هزار و 676 نسخه می گردد. در واقع مجموعه روزنامه های صاحب نام در حوزه های مختلف سیاسی، عمومی، ورزشی و سینمایی نزدیک به 600 هزار نسخه در روز است. این آمار از جهات بسیاری می تواند نگران نماینده باشد. فاصله زیاد میان مردم و رسانه ها و بی اعتمادی عمومی به رسانه های رسمی از جمله مواردی است که از این آمار به ذهن متبادر می گردد. از طرفی، اینکه برخی از روزنامه ها، بویژه روزنامه های وابسته به نهادها و ارگانی بخصوص، با ترفندهایی آمار برگشتی را دچار تغییر می نمایند تا از یارانه شان کاسته نگردد، می تواند عامل های مهمی برای نگرانی و مهمتر از همه ارائه راهکارهای درست باشد.

در نهایت به نظر می رسد آزادی بیان مطبوعات برای انعکاس دغدغه های مردمی، از سوی دیگر حمایت از رسانه های خصوصی، آموزش روزنامه نگاری حرفه ای، کاهش حضور مسؤولان در روزنامه ها و مردمی تر بودن می تواند از مهمترین، بدیهی ترین و ساده ترین راهکارهای حل مشکل تیراژ روزنامه ها باشد.

وبلاگ عینک آفتابی مردانه ـ فاطمه خلیلی