یک تیر و دو نشان معاونت علمی برای بازگشت نخبگان به کشور ، طرحی که متخصصان را به وطن بازگرداند - وبلاگ عینک آفتابی مردانه

به گزارش وبلاگ عینک آفتابی مردانه، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چند سالی است با یک طرح ریزی اقدام به بازگرداندن متخصصان و دانشمندان ایرانی خارج از کشور نموده تا منجر به انتقال دانش و تجربه این افراد به کشور گردد.

به گزارش خبرنگار دانشگاه وبلاگ عینک آفتابی مردانه، ایران همیشه با سطح قابل توجهی از مهاجرت افراد ماهر و تحصیلنموده همراه بوده است، این مسئله علیرغم اینکه می تواند نگران کننده باشد منجر به انباشت سرمایه های انسانی، مالی و دانشی کم نظیری در خارج از کشور شده است که می تواند با اتخاذ سیاست های اثربخش به کار گرفته و منجر به توسعه کشور گردد.

ایران تا قبل سال 1394، به ندرت سیاست و یا برنامه ای مدون برای ترغیب و یا تسهیل بازگشت مهاجران ایرانی خارج از کشور به خصوص افراد متخصص و یا تحصیلنموده داشت؛ لذا آنچنان آمار دقیق و مشخصی از مقدار بازگشت ایرانیان خارج از وطن در آن موقع در دست نیست البته اظهارنظر های متفاوتی پیرامون این موضوع همیشه وجود داشته است، برای مثال طبق اعلام مرکز جذب اعضای هیئت علمی وزارت علوم از اردیبهشت سال 1383 تا سرانجام اردیبهشت سال 1400 در مجموع 2214 دانش آموخته خارج از کشور جذب هیئت علمی دانشگاه های داخلی شده اند.

طرحی برای بازگشت دانشمندان ایرانی خارج از وطن

اما در دهه اخیر اهمیت موضوع بازگرداندن ایرانیان متخصص برای کشور پررنگ شد و از جمله اقدامات مهم و تاثیرگذاری که از اواخر سال 1394 در این راستا شکل گرفته طرح همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم است که با هدف تسهیل بازگشت ایرانیان برجسته به وسیله معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مرکز تعاملات بین المللی علم و فناوری پیاده سازی و اجرا شد.

طرح همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم به منظور انتقال دانش، تجربه و ایده های فناورانه به کشور و بعلاوه ایجاد ارتباط موثر دانشمندان و متخصصان ایرانی غیرمقیم با همتایان داخلی و مراکز علمی و فناوری منتخب طراحی و از اسفند سال 1394 به صورت رسمی شروع شده است. هدف اصلی این طرح ایجاد سازوکاری جهت بهره مندی از دانش و تجارب ارزشمند دانشمندان و متخصصان ایرانی غیرمقیم در قالب برنامه هایی همانند پسادکتری، فرصت مطالعاتی، اساتید مدعو و مشخص، فعالیت های فناورانه و برگزاری سخنرانی و کارگاه های تخصصی تعریف شده است.

دستاورد های طرح همکاری با دانشمندان ایرانی غیرمقیم

مطابق آخرین آمار دریافتی در معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری و موسسه توسعه دانش فردای ایرانیان در سال 1400 (طبق گزارش های ارائه شده در سالنامه مهاجرتی ایران) از زمان شروع طرح همکاری تا سرانجام فروردین 1400 در مجموع 1989 نفر به ایران بازگشته اند که بیشترین آمار بازگشت برای سال های 1395 و 1396 است. این طرح بعلاوه موجب حفظ ارتباط کشور با 864 نفر از ایرانیان متخصص و دانشمند غیر مقیم شده است.

330 نفر از کسانی که تا سرانجام فروردین سال 1400 به ایران بازگشته اند زن و 1659 نفر از آن ها مرد هستند. به عبارت دیگر مردان سهمی بالغ بر 83 درصد از مجموع ایرانیان بازگشتی را به خود اختصاص داده اند.

تسهیلات ارائه شده به متخصصان ایرانی بازگشتی

تا سرانجام فروردین سال 1400، 2340 سخنرانی و کارگاه تخصصی برای متخصصان و دانشمندان ایرانی بازگشتی و غیرمقیم برگزار شده است تا منجر به انتقال دانش و تجربه این افراد به کشور گردد.

سایر تسهیلات این طرح در دو دسته تسهیلات شغلی (با هدف تسهیل اشتغال یابی یا ادغام شغلی متخصصان ایرانی بازگشتی شامل جذب استادیاران جوان، تاسیس شرکت نوپا، همکاری به اسم استاد مدعو و و مشخص و اشتغال در شرکت دانش بنیان) و غیرشغلی (شامل دوره مطالعاتی، پسادکتری، نظام وظیفه و دوره فرصت مطالعاتی) قرار می گیرد. در مجموع 1096 پسادکتری، 401 نظام وظیفه و 76 دوره فرصت مطالعاتی، 445 استادیار جوان، 217 یاری برای تاسیس شرکت نوپا، 107 همکاری به اسم استاد مدعو و مشخص و 27 اشتغال در شرکت های دانش بنیان به پذیرفته شدگان این طرح ارائه شده است.

متخصصان ایرانی از کدام کشور ها به ایران بازگشته اند؟

کشور های آمریکای شمالی و اروپای غربی مقصد بخش جمعیت کثیری از دانشجویان ایرانی خارج کشور هستند، براین اساس بازگشت دانشمندان و متخصصان ایرانی غیرمقیم به ایران هم اغلب از کشور های این منطقه ها صورت می گیرد بنا بر آخرین آمار در سال 1400 (طبق گزارش های سالنامه مهاجرتی ایران) کشور های ایالات متحده آمریکا، کانادا، انگلیس، استرالیا، مالزی، آلمان، هلند، ایتالیا، سوئد و فرانسه به ترتیب مهمترین مقاصد مهاجرتی متخصصان ایرانی بازگشتی بوده اند.

بیش از 420 متخصص ایرانی از ایالات متحده آمریکا، بیش از 310 متخصص ایرانی از کانادا، بیش از 160 متخصص ایرانی از انگلیس، بیش از 120 متخصص ایران از استرالیا، بیش از 90 متخصص ایرانی از مالزی و آلمان و بیش از 60 متخصص ایرانی از هلند و ایتالیا و بالغ بر 50 متخصص ایران از فرانسه به کشور بازگشته اند.

اغلب ایرانیان بازگشتی به وسیله طرح همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیر مقیم در حوزه فنی مهندسی مشغول به تحصیل و کار هستند. حوزه های علوم انسانی، علوم پایه، علوم پزشکی و هنر و معماری در رده های بعدی قرار دارند.

ایران و ترغیب به بازگشت دانشمندان

نکته اساسی و قابل توجه این است که اجرای طرح همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم، گامی ارزشمند در راستای استفاده از ظرفیت ایرانیان تحصیل نموده در خارج از کشور بوده و نتایج مطلوبی هم به همراه داشته است. اما باید در نظر داشت که واکنش ایران در قبال مهاجرت های بازگشتی تا به امروز به نحوی نبوده که مهاجران خارج از وطن را به شکل جدی و در حجم قابل توجه ترغیب به بازگشت به ایران کند.

درواقع اثر سیاست ها و برنامه های بازگشت ایران، در حجم گسترده و اثربخشی همچنان محدود و نیازمند تعمیق و تقویت بنیادین است. بر همین اساس سالنامه مهاجرتی ایران در این خصوص اعلام می نماید که رویکرد واکنشی ایران در برابر مهاجرت بازگشتی ایرانیان متخصص منجر به این شده که مهاجرت بازگشتی ایرانیان اغلب تحت تاثیر عوامل درونی (شخصی) مانند تمایل به بودن در کنار خانواده و فامیل و نزدیکی به دوستان و هم دوره ای ها و احساس مفید بودن در ایران و یا احساس غربت در مقصد مهاجرتی صورت گیرد.

در صورتی که بخواهیم استفاده بهینه تری از ظرفیت ایرانیان متخصص خارج از کشور داشته باشد، باید رویکرد سیاسی فعالانه و کنشی را جایگزین رویکرد سیاسی واکنشی فعلی کنیم تا اینگونه ایرانیان خارج از وطن بیشتری را برای بازگشت به کشور ترغیب کنیم. بعلاوه ایران نیازمند بهبود زیرساخت های خود برای کسب آمادگی بیشتر برای جذب و ایجاد فرصت های بیشتری برای باز ادغام مالی و اجتماعی متخصصان خارج از کشور در داخل است.