سکینه(س)، دختر شهادت و بانوی نور - وبلاگ عینک آفتابی مردانه

به گزارش وبلاگ عینک آفتابی مردانه، امام حسین(ع) آن گونه که نوشته اند، شش پسر و سه دختر داشت که از چندین مادر بوده اند. سکینه و عبداللّه که در کتب مقاتل و مراثی از آن به نام علی اصغر(ع) یاد می شود هر دو از رباب بودند، و رباب طبق معروف دختر امرؤالقیس می باشد.

به گزارش وبلاگ عینک آفتابی مردانه و به نقل از سایت حوزه نت؛ به انگیزه ادای احترام به آن بانوی بزرگ و در گرامی داشت سالروز وفات آن حضرت(س) که شیعیان، حوادث جانخراش محرم و نهضت عاشورا را همواره آمیخته با نام سکینه(س) پاس می دارند،توضیحی کوتاه از زندگی این بانو را که آشنای دلهای سوگوار است تقدیم می کنیم.

پر واضح است آنچه در این نوشته کوتاه آمده نگاهی گذرا به زندگی آن حضرت(س) است و تفصیل بیشتر و تحلیل آن را باید در فرصتی دیگر جست. این قراین جمله ای است که خود سکینه(س) گفته اند و برخی گزارشها نشان می دهد که این اما آنچه همه بر آن اتفاق دارند این است که خویش به رباب و هم سکینه دختر او را در چند شده است:فلست لهم و ان عتبوا مطیعاحیاتی او یغیبنی التراباگر کسانی هم در این باره مرا سرزنش خود حضرت(ع) سروده شده است و کسی کم سابقه بوده است که از اهل بیت(ع) کسی چنان که نوشته اند وقتی زنان اهل بیت(ع) را امام(ع) بوده اند و البته که آن حضرت(ع) هم شده به اینکه این امرؤالقیس همان جدّ سکینه دختر امام حسین(ع) است ما را از این احتمال زندگی حضرت سکینه(س) است باز داشت. سکینه گفت: این پدر من تأکید ورزیده اند این بوده است که شعرا بر در این زمینه به حضرت(س) نسبت داده اند نیست چون ابوالفرج اصفهانی نوشته اند سکینه(س) آن گونه که نوشته اند سکینه(س) باید گفت که خلاف واقع است و برخی دیگر هم پنجشنبه 5 ربیع الاول این سال نوشته است. نوشته اند سکینه(س) در مدینه مقیم بوده و در پنجم ربیع الاول، سال 1420 ه··· .ق مصادف با هزار و سیصد و سومین سال رحلت دخت بزرگوار سیدالشهداء(ع)، حضرت سکینه(س) است که در سال 117 ه··· .ق پس از عمری سراسر فضیلت و عظمت رحلت کرد و اهل بیت(ع) را در فقدان خویش سوگوار نمود.

ولادت و نام

مورخین در باره تاریخ ولادت سکینه(س) چیزی ننوشته اند. از این رو نمی توان تاریخ دقیقی را برای آن ذکر کرد ولی به قراینی می توان حدس زد که در حدود سالهای 50 هجری، کمی بیشتر یا کمتر بوده است. از جمله این قراین جمله ای است که خود سکینه(س) بعدها پس از قتل مصعب بن زبیر، همسرش خطاب به جمعی از مردم کوفه گفت: شما مرا در زمانی که صغیر بودم یتیم کردید و در بزرگی، بیوه ام ساختید.

دیگر اینکه بنا بر یک احتمال و طبق یک قول، قرار ازدواج او با قنام بن حسن(ع) گذاشته شده بود که حادثه عاشورا باعث شهادت قنام(ع) شد و این ازدواج به خاتمه نرسید. خانم بنت الشاطی در تحقیق خویش، سن سکینه(س) هنگام حضور در کربلا را 12 یا 13 سال دانسته است.

در باره اینکه نام اصلی سکینه(س) چه بوده میان تاریخ نویسان اختلاف نظر است. آمنه، امیمه و امینه از جمله نامهایی است که گفته اند و برخی گزارشها نشان می دهد که این امر در همان دوره هم مورد اختلاف بوده است، اما آنچه همه بر آن اتفاق دارند این است که سکینه لقبی بوده که به حضرت(س) داده شده است. برخی گفته اند این لقب را مادرش رباب برای او برگزید. این مطلب را ابن خلکان در وفیات الاعیان آورده است.

رباب مادر سکینه

امام حسین(ع) آن گونه که نوشته اند، شش پسر و سه دختر داشت که از چندین مادر بوده اند. سکینه و عبداللّه که در کتب مقاتل و مراثی از آن به نام علی اصغر(ع) یاد می شود هر دو از رباب بودند، و رباب طبق معروف دختر امرؤالقیس می باشد. امرؤالقیس جزء یکی از قبایل شامی به نام کلب بود که به نوشته برخی مورّخان در زمان خلیفه دوم به اسلام گروید و به خاطر علاقه ای که به امیرالمؤمنین(ع) پیدا کرد سه دختر خود محیات، سلمی یا زینب و رباب را به ترتیب به همسری علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در آورد. البته بنا بر نوشته بلاذری، این ازدواج در پی خواستگاری امیرالمؤمنین(ع) بود که پس از معرفی خود و فرزندانش، اعلام فرمود که علاقه مند به این وصلتهاست و امرؤالقیس هم با افتخار پذیرفت. بعدها محیات برای امیرالمؤمنین(ع) دختری به نام ام یعلی به دنیا آورد و زینب یا (سلمی) فرزندی نیاورد، و رباب سکینه و عبداللّه را آورد.

توضیح اینکه امرؤالقیس که از عربهای شام بود و در کیش مسیحیت بود پس از اسلام آوردن به خاطر شخصیتی که داشت بلافاصله پس از گرویدن به اسلام، از طریق خلیفه دوم به مسؤولیت مسلمانان قبیله قضاعه گمارده شد و لذا در باره او گفته اند هنوز حتی یک وعده نماز نخوانده بود که به این مسؤولیت دست یافت و هنوز آن روز را به شب نرسانده بود که امیرالمؤمنین(ع) دختران او را خواستگاری نمود. البته لازم به یادآوری است که بنا بر نوشته طبری در تاریخ معروف خویش و هم ابن اثیر در تاریخ خود، امرؤالقیس یکی از کارگزاران پیامبر اکرم(ص) بوده است که حضرت(ص) او را بر دو قبیله قضاعه و کلب گمارده بود و پس از رحلت پیامبر(ص) با اینکه بخشی از قبیله کلب دچار ارتداد شدند اما امرؤالقیس ثابت قدم ماند و دستورالعملی هم از طرف ابوبکر دریافت کرد. از این رو تفصیلی که در باره اسلام آوردن او در زمان عمر و خواستگاری حضرت(ع) به صورتی که گذشت نقل شده مورد تردید است.

رباب بانویی باشخصیت و بزرگوار بود و شخصیت والای او مورد اعتراف و اذعان جمعی از سیره نویسان قرار گرفته است. چنان که مورخ مشهور، هشام کلبی در باره اش گفته است که رباب از برترین زنان و از برترین آنها بود. و دیگری در باره او نوشته است:

کانت من خیار النساء جمالاً و ادبا و عقلاً، او از نظر جمال و ادب و عقل از برترین زنان بود. در باره شخصیت این بانو و جایگاهی که در نگاه امام حسین(ع) داشت همین بس که آن حضرت(ع) علاقه و احترام خویش به رباب و هم سکینه دختر او را در چند بیت شعر که به همین مناسبت سروده بیان نموده است. متن آن شعر چنین است:

لعمرک اننّی لأحب دارا

تکون بها سکینة و الرباب

احبّهما و ابذل جلّ مالی

و لیس لعاتب عندی عتاب

مفاد این دو بیت این است که به جان تو سوگند من خانه ای را دوست دارم که در آن سکینه و رباب باشند. آن دو را دوست دارم و همه مالم را برای آنان بذل می کنم و هیچ ملامتگری هم حق سرزنش مرا ندارد.

در برخی روایات، بیت دیگری هم افزوده شده است:

فلست لهم و ان عتبوا مطیعا

حیاتی او یغیبنی التراب

اگر کسانی هم در این باره مرا سرزنش کنند، آن را تا هنگامی که زنده ام و هم پس از آنکه خاک مرا در بر گیرد پیروی نخواهم کرد.

باید توجه کرد که ابیات یاد شده از طریق خود حضرت(ع) سروده شده است و کسی نگفته که به نام زبان حال حضرت(ع)، از طریق دیگران سروده شده باشد. شاید علاقه وافری که امام(ع) به رباب داشته مایه تعجب برادر بزرگوارش حضرت امام حسن(ع) شده است که بر اساس گزارش ابوالفرج اصفهانی در آغانی به نقل از خود سکینه(س)، این ابیات را حضرت(ع) در پاسخ به امام حسن(ع) فرموده است. بهرحال اشعار یاد شده که برخی کلمات آن در نقلهای دیگر کمی تفاوت دارد، در میان مردم معروف بوده است و بسیاری از مورخین هم آن را بازگو نموده اند. بویژه که بی سابقه و یا کم سابقه بوده است که از اهل بیت(ع) کسی این گونه نسبت به همسر و دختر خود در قالب شعر اظهار محبت و علاقه و تبزرگ نماید. چنان که نوشته اند وقتی زنان اهل بیت(ع) را در اسارت در برابر یزید بن معاویه حاضر کردند، یزید خطاب به رباب گفت: تو همان کسی هستی که حسین در باره تو و دخترت سکینه می گفت: لعمرک اننی لاحبّ دارا... و رباب فرمود: آری.

شعر دیگری هم در همین زمینه از حضرت(ع) نقل شده که اگر چنین باشد

نشان دهنده توسعه و عمق بیشتر این علاقه است:

احبّ لحبّها جمیعا

و نثلة کلّها و بنی الرباب

و اخوالاً لها من آل لام

احبّهم و طرّبنی جناب

این دو بیت در صورت صحت انتساب به حضرت(ع) حاکی از این است که حضرت(ع) از شدت علاقه ای که به رباب داشته به بستگان مادری او از تیره آل لام هم اظهار علاقه می نموده است. چنان که ابوالفرج اصفهانی در برشماری مادران رباب او را به شخصی به نام حارثة بن لام طائی می رساند.

بهرحال رباب و سکینه هر دو چنان که از ابیات یاد شده پیداست مورد علاقه وافر امام(ع) بوده اند و البته که آن حضرت(ع) هم شدیدا مورد علاقه آن دو بوده است. رباب که در کربلا هم حضور داشت در دو قطعه مرثیه ای که از او بر جای مانده این علاقه شدید را سوگمندانه بیان می کند و در یکی از آن دو سوگند می خورد که پس از شهادت حسین(ع) با کس دیگری ازدواج نخواهد کرد و لذا بعدها که برخی از بزرگان قریش پیشنهاد ازدواج به او دادند نپذیرفت و گفت:

من پس از آنکه رسول خدا(ص) پدر شوهرم بوده است، کسی دیگر را به نام پدرشوهر قبول نمی کنم ...

رباب که از حادثه شهادت امام حسین(ع) شدیدا متأثر و آزرده بود و آرام نداشت، پس از شهادت حضرت(ع) و در انتها دوران اسارت، آنگاه که به مدینه آمد، دیگر چنان که نوشته اند حتی زیر سقف هم جای نگرفت تا آنکه پس از یک سال، غم جانکاه این مصیبت، او را از پای در آورد و در مدینه درگذشت. برخی هم گفته اند که این بانوی داغدیده مدت یک سال را بر سر قبر همسرش حسین(ع) ماند و آنگاه به مدینه

برگشت و از همین غم درگذشت. البته ماندن رباب در کربلا و یا برگشتن از شام و ماندن در کربلا را باید با تردید نگریست ولی آنچه مورد اتفاق مورخین است اینکه او از داغ این مصیبت بزرگ بیمار گشت و درگذشت. رحلت او را در سال 62 هجری نوشته اند. او در یکی از آن دو سوگنامه اش می گوید:

ان الذی کان نورا یستضاء به

بکربلا، قتیل غیر مدفون

سبط النبی جزاک اللّه صالحة

عنّا و جُنّبت خسران الموازین

قد کنت لی جبلاً صعبا ألوذ به و

کنت تصحبنا بالرحم و الدین

من للیتامی و من للسائلین و مَن

یغنی و یأوی الیه کلّ مسکین

و اللّه لا ابتغی صهرا بصهرکم

حتی أغیّب بین الرمل و الطین

آن نوری که دیگران از درخشش آن بهره می بردند، در کربلا کشته و بدون دفن رها شده است

ای نواده پیامبر که خداوند تو را جزای خیر دهد و در هنگامه میزان اعمال از هر زیانی باز دارد

تو برای من کوهی پایدار بودی که بدان پناه می بردم و تو با مهربانی و از سر دینداری با ما همنشین بودی

پس از تو، یتیمان و درماندگان چه کسی را دارند؟ و چه کسی نیازمند را رفع نیاز می کند و هر مسکینی به او پناه می برد؟

به خدا سوگند دیگر پس از وصلت با شما وصلتی را نمی خواهم تا آنگاه که میان خاک و گل پنهان شوم.

رباب پیش از آن و در اولین روزهای شهادت حسین(ع) آنگاه که اسرای اهل بیت(ع) را در محفل ابن زیاد حاضر نموده بودند، هنگامی که توانست به سر حسین(ع) دست

یابد، آن سر مقدس و پاک را در دامن نهاده، بوسه می زد و این شعر را سرود:

واحسینا فلا نسیت حسینا

أقصدته أسنة الاعداء

غادروه بکربلاء صریعا

لاسقی اللّه جانبی کربلاء

وای حسینم، من هرگز حسین را فراموش نمی کنم، حسینی که همه های دشمنان او را هدف قرار دادند

او را با خیانت در حالی که در کربلا افتاده بود کشتند. خداوند سرزمین کربلا را سیراب نکند.

مورخین در باره مدت عمر رباب مادر سکینه چیزی ننوشته اند ولی اگر جریان اسلام آوردن امرؤالقیس، پدر رباب در زمان عمر و خواستگاری امیرالمؤمنین(ع) به تفصیلی که گذشت منطبق با واقع باشد رباب هنگام وفات تقریبا بین 40 الی 50 سال سن داشته است. البته چنان که اشاره شد طبری و ابن اثیر در تاریخ خود تصریح نموده اند که او نه تنها در زمان پیامبر(ص) اسلام آورده بود بلکه از طرف پیامبر(ص) مسؤولیت قبیله قضاعه و کلب را هم بر عهده داشت، و تصریح هر دو مورخ یاد شده به اینکه این امرؤالقیس همان جدّ سکینه دختر امام حسین(ع) است ما را از این احتمال که ممکن است در نظر این دو، شخص دیگری مراد باشد باز می دارد ولی احتمال می رود تطبیقی که از ناحیه این دو مورخ اجرا شده و او را جد سکینه معرفی نموده اند صحیح نباشد و شاهد اینکه هم تاریخ نویس دیگر، بلاذری در انساب الاشراف و هم ابوالفرج در مقاتل الطالبیین از او با نام امرؤالقیس بن عدی نام برده اند ولی در طبری و کامل به نام امرؤالقیس بن الاصبغ ثبت شده است. و این خود نیازمند تحقیق بیشتری است که همین میزان هم ما را از موضوع اصلی که اجمالی از زندگی حضرت سکینه(س) است باز داشت.